Zoals met alles in het leven dat populair wordt onder de massa, zijn ook vele snackmerken en dus bepaalde merken bitterballen in het bezit gekomen van investeringsmaatschappijen.Voordat ik het boek De Bitterbal ging schrijven was ik alleen maar een groot liefhebber van de bitterbal met een website over deze Hollandse glorie. Een simpele hobbybob die de Snack der Snacks met grote regelmaat zelf maakt in de huiselijke keuken. Ik kende aardig wat merken bitterballen, beet er vaak en graag in en was nog in de veronderstelling dat al die culinaire hoogstandjes nog in familiair bezit waren. Niets was minder waar, ontdekte ik als naïeve kroegbezoeker. De grote namen in bitterballenland waren ten prooi gevallen aan capital investors. Van keukentje thuis tot durfkapitalist in een glazen kantoortoren. De snackfabrikanten wisselden om de haverklap van eigenaar. Ze werden gezien als investering; bitterballen werden big business.

De ambachtelijke grondleggers die met handgedraaide ambachtelijke snacks thuis, in hun slagerij, automatiek, patisserie of cafetaria waren begonnen, wisten op prachtige wijze het bedrijf dermate uit te bouwen dat zij interessant werden als overnamekandidaat. Het is ze van harte gegund om voor een flink bedrag overgenomen te worden, omdat ze stuk voor stuk prachtige snacks hebben geïntroduceerd in Nederland.

De zakelijke kant

Op deze pagina wilde ik in het kort uitleggen onder welke paraplu grote snackmerken hun bedrijfsactiviteiten voeren. Maar hoe meer ik las over de handelsmerken, des te meer raakte ik geïntrigeerd door de wereld van investeringsmaatschappijen. Ik kan een datum of een merk zijn vergeten, maar zelfs ik zag op een gegeven moment de bitterballen door het snackbos niet meer.

Ad van Geloven

Lion Capital LLP en Avedon Capital Partners zijn geen namen die we associëren met bitterballen. De investeerders zijn eigenaar van Ad van Geloven, snack-groot grutter. Van Geloven fabriceert veel verschillende snacks, waaronder natuurlijk bitterballen. Geloven produceert onder eigen naam, maar is vooral bekend van de merken Welten Snacks, Van Lieshout Snacks, De Bourgondiër, Mora en Hebro.

Mora

We lichten er een van de bekendste snacknamen van Nederland uit. Mora, in 1960 opgericht door de Maastrichtenaar Marcel Mourmans. De Mo komt uit zijn achternaam, de Ra uit de achternaam van zijn vrouw Robby Ramaekers. Als je naar de namen van de Mora-stichters kijkt, kan ik mij voorstellen dat ze vele combinaties hebben uitgeprobeerd aan de keukentafel; Ramo, Roma, Moro, Maro, Romo, Mamo, Moma, Rora, Raro. Het werd uiteindelijk Mora. Prima keuze. Landelijke bekendheid volgde met een geniale reclamecampagne met in de hoofdrol Cora van Mora en de leuke Mmm… van Mora.
Mmm, drie keer de M, van Marcel Mourmans Maastricht.

Tegenwoordig komt de Mmm terug in de Mmmeesterlijke bitterballen van Mora, waarmee Ad van Geloven de concurrentieslag willen aangaan met Kwekkeboom en Van Dobben.

In 1990 schafte Unilever 49% van de aandelen Mora aan. In 1994 verkocht Mourmans de overige 51% aan de multinational. Midden jaren negentig zette Mora 250 miljoen gulden om, zo’n 113.445.000,00 euro. Een knappe prestatie van de voormalige slager die in de zaak van zijn vader begon met de ontwikkeling van snacks voor de plaatselijke horeca.
In 2006 ging Mora van Unilever over naar Ad van Geloven. In die tijd was Geloven in handen van investeringsmaatschappij Egeria, dat in bezit was van onder andere de familie Brenninkmeijer, eigenaar van C&A.

Start Ad van Geloven

Ad van Geloven startte in 1960 als vleeswarenfabriek. In 1969 werd begonnen met de productie van kroketten. In 1989 kwam Van Geloven in handen van de Britse voedingsmiddelengigant Hazlewood PLC en Greencore. In de daarop volgende jaren nam Geloven diverse snackfabrikanten over, zoals Welten Snacks en Hebro.

In 2001 volgt een management buy-out bij Van Geloven met de steun van Gilde Investment Management. In 2002 wordt Van Lieshout Snacks opgekocht. Een jaar later, in 2003 verkocht Gilde haar aandelen aan de Brenninkmeijers.

In 2008 verkocht Egeria snackgigant Ad van Geloven aan de Britse investeringsmaatschappijen Lion Capital LLP en Avedon Capital. Lion. De twee beleggingsfabrieken zijn onder andere eigenaar van de Hollandsche Eenheidsprijzen Maatschappij Amsterdam, kort gezegd HEMA.

In augustus 2014 deden zich geruchten de rond dat de eigenaren van Ad van Geloven het bedrijf in de etalage hadden gezet. Bij het ter perse gaan van dit boek, hebben wij niets meer vernomen van een vermeende overname.

Izico snacks – Beckers Benelux en Favory Snacks

Breti

In 1956 begon Gust Brekelmans uit Tilburg in zijn cafetaria met het maken van kroketten. Zijn ambachtelijke kroket Breti wordt dermate populair in de regio dat hij in 1993 zijn bedrijf met 90 werknemers aan Koninklijke Wessanen verkoopt.

Beckers

Een bekend snackmerk in Nederland is Beckers. In de jaren vijftig opgericht door Jan Bekkers, vermeend uitvinder van de Hollandse frikandel. Ook Gerrit de Vries uit Dordrecht wordt de uitvinding van de frikandel, in 1954, toegedicht.
‘Lekkers van Beckers,’ is een begrip in Nederland Snackland © ™.
In 1972 werd Beckers verkocht aan de Britse investeerder Lyons. In de jaren negentig heeft Lyons Beckers verkocht aan levensmiddelengigant Koninklijke Wessanen.
In 2013 schoof Wessanen Beckers Benelux en Favory Snacks samen onder de naam Izico. Beide snackbedrijven waren in handen van de Frozen Foods divisie van Wessanen.
Op 28 mei 2014 heeft Koninklijke Wessanen Izico verkocht aan, daar zijn ze weer, Egeria, het investeringsvehikel van Peter Visser en leden van de C&A-familie Brenninkmeijer.
Egeria verkocht, zoals eerder vermeld, in 2008 snackgigant Ad van Geloven aan de Britse investeringsmaatschappijen Lion Capital LLP en Avedon Capital.

Beckers zet tegenwoordig de Breti-lijn voort in de vorm van kroketten voor de horeca onder de naam: Breti by Beckers. Maar, ook Breti vleesbitterballen zijn in grootverpakkingen verkrijgbaar.

Royaan

Bij snackgigant Royaan is het puzzelen op topniveau om te begrijpen hoe de thuis in de keuken begonnen snackfabrikanten geëindigd zijn onder de paraplu van Royaan.

NPM Capital is eigenaar van Royaan. De namen NPM en Royaan maken onze smaakpapillen niet wakker. Maar, Royaan is het moederbedrijf van Patisserie Kwekkeboom en van Dobben. Deze fameuze merken zijn bekend van de romige ragoût en stukjes kalfsvlees in hun bitterballen.
Andere merken van Royaan zijn KB, Laan Snacks, Willie Dokter en Buitenhuis.

Buitenhuis

Frans Buitenhuis opende in 1960 op de Slotlaan in Zeist een automatiek. Omdat ik opgroeide in Zeist bezocht ik de snackbar regelmatig. Na een training of een voetbalwedstrijd bij VV Jonathan fietste ik met enige regelmaat naar Buitenhuis om een bijzonder, door hem zelf ontwikkelt Speciaaltje uit de muur te trekken.
Een vriend van mij was de neef van de Familie Buitenhuis. Ik heb in de jaren ’80 hun mooie huis in Bosch en Duin een keer mogen bezoeken. Of de villa nog steeds in bezit is van de familie weet ik niet, maakt ook niet uit.

In 1992 verkocht oprichter Frans Buitenhuis zijn bedrijf aan de multidisciplinaire ondernemer Joop Smees van Smees Holding.

Vanaf 2004 werd Buitenhuis door eigenaar Smees Holding, eigendom van de familie Smees in de etalage gezet. Omdat er ondanks interesse uit binnen- en buitenland niemand zijn portemonnee wilde trekken, werd NPM Capital door Smees benaderd om in plaats van overgenomen te worden, zelf op overnamepad te gaan.

In juni 2007 nemen Buitenhuis Snacks voor 51% en NPM Capital voor 49% snackcollega Cold Food over. In datzelfde jaar breidt NPM Capital het bezit uit naar 92%. Dat belang staat heden ten dage nog.

Van Dobben

Op 28 juni 1945 werd Eetsalon Van Dobben geopend door Aat van Dobben, waar hij zijn croquet verkocht. Het duurde vervolgens nog 47 jaar voordat het begrip uit Amsterdam landelijk gaat, als de familie wordt benaderd door Piet Laan van snackfabrikant Laan Snacks.

Laan Snacks

In 1968 begon Piet Laan thuis met het fabriceren van kroketten. Hij had de kunst van het maken geleerd van zijn opa, die in een kraam zijn eigen gemaakte kroketten verkocht. Vanaf 1975 levert Laan zijn snacks aan de groothandel.

In 1992 begonnen Van Dobben en Laan een samenwerking om de Amsterdamse kroketten landelijk te verkopen. Piet Laan kreeg toestemming om het recept van de Van Dobben Croquet onder licentie te kopiëren. Eigenaar Arnold van Dobben hield het eigendom van de merknaam Van Dobben.

In 1996 wordt Laan onderdeel van Van Dijk Food Products uit Lopik, de naam wordt omgedoopt in Cold Food.

In 2003 wordt Cold Food B.V. overgenomen door MeesPierson Informal Opportunity Fund en Synergia Capital Fund II. Snackfabrikant Cold Food was destijds 100% houder van alles dat Van Dobben omvatte. Arnold van Dobben werd bij de verkoop aandeelhouder van Cold Food.

In 2007 worden Cold Food BV en Buitenhuis Snacks BV samengevoegd. Op 1 januari 2008 ontstaat hierdoor Royaan BV.

Cas Spijkers, Laan en Exellent

Is Piet Laan met zoon Peter op zijn lauweren gaan rusten? Integendeel. Samen met de in 2011 overleden sterrenkok Cas Spijkers ontwikkelden zij Exellent. ‘We willen de beste croquetten en bitterballen ter wereld maken,’ is hun drijfveer. Een ambitie die wij ten zeerste toejuichen.
Onder de vlag van Exellent brachten Piet en Peter de merken Amsterdamse croquetten & bitterballen, Cas Spijkers, Exellent Croquetten en Weiderijck op de markt.
Een van de nieuwe merken van Piet Laan

Kwekkeboom

Herman Kwekkeboom startte in 1900 zijn patisserie in Amsterdam met zoetigheden. Het duurde tot halverwege vorige eeuw tot Kwekkeboom zijn beroemde krokettenragoût ontwikkelde na een bezoek aan Frankrijk. De bitterbal werd pas later in de keuken van Kwekkeboom gemaakt. In 1993 ging Kwekkeboom over in Van Dijk Food Products.
De patisserie heeft drie winkels in Amsterdam. In de Linneausstraat, de Reguliersbreestraat en de Ferdinand Bolstraat.

Fusie

In november 2011 brachten NPM Capital, eigenaar van Royaan en Lion Capital, opperbaas van Ad van Geloven, in een gezamenlijk persbericht naar buiten dat de snackfabrikanten wilden fuseren. Er zou dan een mega-snackfabriek zijn ontstaan met een jaarlijkse omzet van ruim € 240 miljoen.
Maar, de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) stak er op aandringen van de Europese Commissie een satéstokje voor. De beoogde combinatie kreeg in september 2012 als fusievoorwaarde dat de supermarktactiviteiten van Van Dobben werden afgestoten. Het merk mochten de snackgiganten nog wel verkopen in de horeca.

Toch werd deze voorwaarde een onoverkomelijk struikelblok voor NPM Capital en Lion Capital. De partijen kwamen er niet uit, hetgeen het startsein was voor een snackstrijd.

‘Bitterballenoorlog’

Na de mislukte fusie zette Ad van Geloven de aanval in op Kwekkeboom en Van Dobben van Royaan, met twee nieuwe typen bitterballen.
Onder de vlag van Mora werd de Mmmeesterlijke rundvleesbitterbal geïntroduceerd. Met de Bourgondiër bracht Van Geloven een wat grotere, en zeker op het oog luxere draadjesvleesragoûtbitterbal op de markt.
Van Geloven zet dus met de Mmmeesterlijke en de Bourgondiër in op de met draadjesvlees gevulde bitterbal. Van Dobben en Kwekkeboom staan bekend om hun romige ragoût gevuld met blokjes rundvlees.

Maar ook Kwekkeboom is niet van gisteren en heeft net als de twee nieuwe, mooie producten van Ad van Geloven een bitterbal gevuld met draadjesvlees.
De tekst op de website van Kwekkeboom komt wellicht een tikkeltje ironisch over of is het een knipoog naar Van Geloven? ‘Voor de bereiding van de Kwekkeboom Draadjesvlees Bitterbal vonden we inspiratie ‘onder de rivieren’.

Wij doen niet mee aan die ‘oorlog’ tussen Nederland onder de rivieren en Nederland boven de rivieren. We zijn met z’n allen Nederland Bitterballenland ™© We hoeven ook niet te kiezen, hoewel Royaan en Ad van Geloven dat vermoedelijk liever wel zouden hebben.
Wij hebben een brede smaak, houden van vele typen bitterballen. De ene keer gaat de voorkeur uit naar blokjes vlees, de andere keer naar draadjesvlees.
In dit boek geven we recepten van de authentieke, ambachtelijk draadjesrundvleesbitterbal, de romige kalfsvleesbitterbal en de vegetarische bitterbal. Maar zoals we al eerder schreven is de bitterbal heilig, niet onze recepten. Uw eigen recept is heilig, omdat u deze helemaal naar eigen smaak creëert met wellicht ons recept als basis.

De Rotterdamsche

Als u de voorgaande hoofdstukken heeft gelezen, lijkt het of de bitterbal enkel en alleen wordt gemaakt in het zuiden van Nederland en in Amsterdam. Die gedachte moet bij horecagroothandel Zegro uit Rotterdam ook hebben gespeeld.
Tijdens een werkbezoek van de bedrijfsleiding van Zegro aan een Rotterdams eetcafé, zag men dat er alleen croquetten en bitterballen uit Amsterdam op de kaart stonden. Zo ontstond het idee om een Rotterdamsche croquet en bitterbal te ontwikkelen.
Zegro ging opzoek naar het recept voor een croquette en bitterbal met een, zoals ze het zelf omschrijven, “Stoere Rotterdamsche uitstraling”.
Als inspiratie gebruikte Zegro een fameus voorbeeld uit de jaren zestig van de vorige eeuw. In die tijd serveerde lunchroom Scheffers aan de Lijnbaan een zelfgemaakte kroket. Omdat de heer Scheffers zijn recept mee heeft genomen in zijn graf, is de oorspronkelijke receptuur verloren gegaan.
Zegro wendde zich tot Rotterdamse koks om een ‘huisgemaakte’ croquette en bitterbal te ontwikkelen. Sinds het jaar 2000 zijn de kroketten en bitterballen in Rotterdam en omstreken te verkrijgen.

Krotenmosterd

En alsof het nog niet genoeg was, ging Zegro enthousiast door met ontwikkelen. Zo ontstond de krotenmosterd. Ik hou van koken, maar ik had nog nooit van krotenmosterd of überhaupt kroten gehoord. Dat ligt overigens meer aan mij dan aan de kroten.
Kroot is afgeleid van carotte, het Franse woord voor wortel, zegt men. Ik vind kroot op een rode biet lijken.
Blijkbaar is de kroot heel Rotterdams en om die reden heeft Zegro een mosterd laten ontwikkelen met het knolgewas als basis. Het resultaat werd een zachte, zoete mosterd met een aparte kleur en krotensmaak.
Doop de Rotterdamsche bitterbal dus eens lekker in Rotterdamsche krotenmosterd.

Ambachtslieden

Onze recepten zijn dus niet heilig, en zo is het ook met de vele merken in Nederland Bitterballenland ©®™. Wij houden van de bitterbal, in zijn vele soorten, merken en maten, van draadjes tot blokjes. Want, het is ook nog eens zo dat het Nederlandse bitterballenlandschap niet alleen bestaat uit de merken van Royaan, Izico en Ad van Geloven. Daar doen we alle ambachtslieden die ook het Hollandse goud al decennia maken veel te kort mee.